Tot dapperheid gedwongen

Scheerboom was de laatste jaren vaste gast bij de herdenkingen bij het Spanjemonument van Eddy Roos op het Plein Spanje '36-'39 (in Noord, bij de brug van de Haviksweg over het Noordhollands Kanaal).

Dat beeld werd in 1986, vijftig jaar na het begin van die burgeroorlog, onthuld. Op zijn site schrijft Roos dat hij met dit werk beoogde 'een totaalbeweging tot stand te brengen, een vormenstelsel'. 'De figuren pas ik in de spiraalbeweging in, zodat als je naar boven kijkt, je een gevoel van vrijheid beleeft. Je kan mensen iets laten beleven, al is het onbewust, door een vorm. Je bereikt zo vaak veel meer dan door een verhaaltje te vertellen. Althans, dat is de bedoeling. Een dergelijk effect moet het hebben als ik mijn werk goed doe.'

Voor veel linkse mensen gold die Spaanse Burgeroorlog als iets edels. Een voor vrijwel iedereen acceptabel doel: verdediging van de democratisch gekozen regering in Spanje tegen de fascistische horden. Op een internationale reünie van oud-Spanjestrijders, verenigd in de Internationale Brigades, formuleerde een van hen, de Amerikaan Adolph ("Met ph, dat stel ik zeer op prijs") Ross het zo: "Later kregen we de beweging voor de burgerrechten, de Vietnamprotesten. Dat was allemaal erg belangrijk, maar in Spanje was het nog zo puur, zo zonder schuld. De Internationale Brigades stelden een onbaatzuchtige daad. Dat is toch niet niks."

Ross zei toen, in 1996, meer interessante dingen. Dat hij destijds natuurlijk ook gegaan was omdat hij Europa wilde zien. En dat hij wilde testen of hij een lafaard was.

"Het viel mee," zei hij. "Maar echt dapper was ik evenmin. Ik hoor tot de groep die tot dapperheid gedwongen moet worden. Dat is iets anders."

Inmiddels weten we natuurlijk al lang dat het allemaal niet zo puur was. Bij die verdedigers van de republiek bevonden zich communisten, socialisten, anarchisten , syndicalisten, trotskisten en nog zo wat, en die bestreden elkaar onderling, desnoods op leven en dood.

En schokkend was een rapportage in te zien uit het archief van de Komintern, de Communistische Internationale, uiteraard geleid vanuit Moskou. In dat materiaal zijn beoordelingen terug te vinden van 350 Nederlandse vrijwilligers. Sommigen van hen werden als dapper omschreven, maar voor veel van hen gold dat ze in stalinistische ogen laf waren of onvoldoende aan de zaak toegewijd.

Van die 350 mannen en vrouwen (in totaal moeten er 660 Nederlanders zijn gegaan) zouden 99 hebben geprobeerd te deserteren. Dat lukte soms via het Nederlandse consulaat. Er is zelfs een Nederlander doodgeschoten na een desertiepoging door zijn geestverwanten dus. Lambert Beckmans heette hij, of Beekmans. Wat zou ik graag met zijn familie in contact komen. Die vrijwilligers waren maar gewone jongens, geen militairen of zo. Wisten zij wat hun te wachten stond?

Ook in de meest gerechtvaardigde strijd gebeuren de meest ongerechtvaardigde dingen. Daar kunnen we ook bij stilstaan voor het Spanje-monument.

27 september 2010

Streetview